Utvrđivanje naknade kod faktičke eksproprijacije zemljišta
USTAVN O PRAVO
Utvrđivanje naknade kod faktičke eksproprijacije zemljišta
Ustavnopravno je neprihvatljivo pravno stanovište Vrhovnog kasacionog suda da se visina naknade kod faktičke eksproprijacije zemljišta određuje isključivo prema odredbama Zakona o eksproprijaciji, jer se novčana naknada kod tzv. faktičke eksproprijacije ne može izjednačiti sa novčanom naknadom koja se dosuđuje kod formalno sprovedene eksproprijacije.
I z o b r a z l o ž e n j a:
Podnositeljke ustavne žalbe podnele su tužbu radi naknade štete zbog oduzimanja zemljišta bez sprovedenog postupka eksproprijacije tzv. faktička eksproprijacija zemljišta. U parničnom postupku koji je prethodio ustavnosudskom utvrđeno je da je podnositeljkama oduzeto zemljište bez sprovedenog postupka eksproprijacije, da postoji odgovornost tužene kao korisnika eksproprijacije, da podnositeljkama pripada naknada štete za oduzeto zemljište i da se naknada štete treba odrediti prema tržišnoj ceni oduzetog zemljišta. Međutim, nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev radi naknade štete zbog oduzimanja zemljišta u visini koja odgovara tržišnoj ceni zemljišta u vreme oduzimanja zemljišta, septembra 2011. godine, u iznosu od 399.150,52 evra, dok je Vrhovni kasacioni sud zauzeo pravni stav da podnositeljkama pripada naknada zbog oduzimanja zemljišta po tržišnoj ceni prema okolnostima u momentu donošenja prvostepene odluke o naknadi, u iznosu od 321.069,71 evra, odnosno radi se o visini koja odgovara tržišnoj ceni zemljišta na dan veštačenja, te je odbio tužbeni zahtev preko iznosa od 321.069,71 evra pa do traženog iznosa od 399.150,52 evra, odnosno za iznos od 78.080,81 evra.
Ustavni sud konstatuje da su se nižestepeni sudovi prilikom dosuđivanja naknade štete zbog faktičke eksproprijacije pozvali na odredbe Zakona o obligacionim odnosima i Zakona o eksproprijaciji, dok se Vrhovni kasacioni sud u svom osporenom aktu prilikom dosuđivanja naknade pozvao isključivo na Zakon o eksproprijaciji (član 41. stav 2). U prilog navedenom, jeste da su nižestepeni sudovi tužbeni zahtev podnositeljki tretirali kao tužbeni zahtev radi naknade štete, dok je Vrhovni kasacioni sud njihov tužbeni zahtev tretirao kao tužbeni zahtev radi naknade (Zakon o eksproprijaciji poznaje samo naknadu). Ustavni sud ocenjuje da je ovo od bitnog materijalnopravnog značaja, s obzirom na to da Zakon o obligacionim odnosima propisuje i pravo oštećenog na potpunu naknadu štete (član 190).
Ustavni sud, dalje, ukazuje na pravni stav Evropskog suda za ljudska prava, a koji prihvata i Ustavni sud, da tzv. faktička eksproprijacija ne predstavlja alternativu formalno sprovedenoj eksproprijaciji, jer ona dovodi do pravne nesigurnosti i izaziva neizvesnost kod ranijih sopstvenika nepokretnosti povodom pravnih posledica ovakve radnje organa javne vlasti (videti presudu Evropskog suda za ljudska prava u predmetu Halil Göçmen protiv Turske, stav 32). Ustavni sud, stoga, ocenjuje da se novčana naknada kod tzv. faktičke eksproprijacije ne može izjednačiti sa novčanom naknadom koja se dosuđuje kod formalno sprovedene eksproprijacije, te novčana naknada kod tzv. faktičke eksproprijacije mora, koliko je to moguće, izbrisati sve posledice nezakonitog čina oduzimanja imovine i ponovo uspostaviti situaciju koja bi, po svoj prilici, postojala da to oduzimanje nije počinjeno.
Ustavni sud je ocenio da iako je najviši sud konstatovao da se u konkretnom sporu radi o oduzimanju imovine bez sprovedenog postupka eksproprijacije, ipak taj sud nije uzeo u obzir specifične okolnosti kod sprovedene tzv. faktičke eksproprijacije, u smislu da se pravne posledice tzv. faktičke eksproprijacije i formalne eksproprijacije ne mogu u potpunosti izjednačiti, a samim tim ni novčana naknada zbog oduzimanja zemljišta (tzv. faktička eksproprijacija ne predstavlja alternativu formalno sprovedenoj eksproprijaciji). Ustavni sud je stoga ocenio da je u konkretnom slučaju ustavnopravno neprihvatljivo pravno stanovište najvišeg suda da se visina naknade zbog oduzimanja zemljišta odredi isključivo prema odredbi člana 41. stav 2. Zakona o eksproprijaciji (visina naknade zbog oduzimanja zemljišta po tržišnoj ceni prema okolnostima u momentu donošenja prvostepene odluke o naknadi).
Ustavni sud je ustavnu žalbu usvojio, pa je utvrdio da je osporenim rešenjem Vrhovnog kasacionog suda Rev. 951/17 od 4. novembra 2020. godine podnositeljkama ustavne žalbe povređeno pravo na pravično suđenje, zajemčeno odredbom člana 32. stav 1. Ustava.
(Odluka Ustavnog suda Srbije, Už. 1189/21 od 29. VI 2023)